सबिता वस्ती
सामाजिक विकास अधिकृत
बलियो घर कार्यक्रम, कागेश्वरी मनहरा
जिन्दगीको रथ आफ्नै रफ्तारमा थियो । कृषि पेशाले जीवन रुपी रथको पाङ्ग्रा घुमाउँदै यात्रा अघि बढेकै थियो, परिवार धानेकै थियो । छोरा, छोरी अनि श्रीमतिसहितको घर, सानो तर भव्य संसार थियो । हाँसिखुशी हिँडिरहेको उनको जीवनमा प्रकृतिले ब्रेक लगाइदियो । प्रकृतिको अवरोधले गति रोकिने उनी एक्ला यात्री अवश्य थिएनन् । झण्डै ८ लाख परिवारको त्यस्तै हविगती थियो । “२०७२ सालको भुइँचालोले भएको एउटा घर भत्काइदियो, एक दुई हप्ता त्रिपाल मुनी बास बस्यौँ । त्यसरी बस्दा कति गाह्रो हुँदो रहेछ तपाई महशुस गर्न सक्नुहुन्न । टहराको बासले जिन्दगी चलाउन गाह्रो हुन थालिसकेको थियो । त्यो बेला पुनर्निर्माणको काम सुरु भएकै थिएन, प्राविधिक सहयोग हाम्रो दैलोमा आइपुगेको थिएन,” काठमाडौंको कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका वडा नं १ गागलफेदी, थापा गाँऊका ४४ बर्षीय राजकुमार थापाले कुराको सुरुवात यसरी गरे ।
सरकारी प्रयासमा पुनर्निर्माणको कार्य आरम्भ नहुँदै घरको आवश्यकता पुर्ति गर्न थापाले आफ्नै सुरमा घर निर्माण सुरु गरे । घर बनाएको साढे १ वर्ष पछि बल्ल अनुदान सम्झौता भयो । उनको परिवार पुर्ण क्षतिको लाभग्राहीमा परेकै थियो । पहिलो किस्ता त विना कुनै झण्झट पाउने कुरा भइहाल्यो । तर दोस्रो किस्ताको लागि सिफारिस लिन जाँदा आफ्नो घर मापदण्ड अनुसार नरहेको र थप रकम नपाउने भनी नगरपालिकाको इन्जिनियरले सुनाएपछि उनी निरास हुदै घर फर्किए ।
त्यसपछी मुलुकमा स्थानीय तहको चुनाव भयो । स्थानीय सरकार आए लगतै थप किस्ता पाइन्छ कि भन्ने आशमा उनी फेरि दोस्रो किस्ताको लागि निवेदन दिन वडा कार्यलय गए । तर विधि प्रकृया अनुसार पाउने कुरा भनसुन वा अन्य प्रकृयाबाट पाउने गुञ्जायसै थिएन । पुनर्निर्माणका लागि खटिएका इन्जिनियरले पुनः उही कुरा दोहोर्याए, घर मापदण्ड अनुसार बनेकै छैन । हुन पनि हो, कसैको जानकारी विना, इन्जिनियरको परामर्श विना, भूकम्प प्रतिरोधी तत्वहरु नराखिकन, तालिमप्राप्त मिस्त्रीको प्रयोग नगरीकन कसरी बनोस् भूकम्प प्रतिरोधी घर ?
अब सरकारी अनुदान नपाइने नै रहेछ भन्ने निश्कर्षमा पुगेका थापा निरुत्साहित हुँदै घर नै भत्काउने सोँचमा पुगेका थिए । तर आफ्नो आर्थिक स्थिति राम्रो नभएकोले घर भत्काएर कहाँ बस्ने भन्ने पिरलो त छँदै थियो । घर भत्काउनु भन्दा केही विकल्प पो छन् कि ? एक चोटी वडामा गएर बुझ्ने चेष्टा गरे उनले । त्यहाँका इन्जिनियरहरुले प्रबलीकरणको बारेमा केही जानकारी दिए । त्यस्तो घर रेट्रोफिट अर्थात प्रबलीकरण गरेर बलियो बनाउन सकिन्छ र नपाइएको अनुदान पनि पाइन सक्छ भन्ने जानकारी मात्र होइन, यस सम्बन्धमा थप बुझ्न र सहयोग माग्नका लागि एनसेट–बलियो घर कार्यक्रमसँग सम्पर्क गर्न इन्जिनियरले सुझाए । राजकुमार भन्छन् “प्रबलीकरण शब्द सुनेको र गरेको पनि देखेको थिए, तर प्रबलीकरण गर्न धेरै पैसा लाग्छ र आर्थिक स्थितिले भ्याउदैन भन्ने बुझाइ थियो मेरो, तर एनसेट–बलियो घर कार्यक्रमका सर म्याडमहरुले कम खर्चमा प्रबलीकरण गर्न सक्ने बताउनुभयो । यति मात्र होइन, उहाँहरुको २५ दिने तालिमको रुपमा मेरो घर प्रबलीकरण गर्न सकिने कुरा थाहा पाएपछि खुसीको सीमा नै रहेन ।”
विभिन्न चरणमा छलफल गरेपछि राजकुमारको घरमा एनसेट - बलियो घर कार्यक्रम अन्तर्गत २५ दिने प्रबलीकरणको तालिम सुरु भयो । स्प्लिन्ट एण्ड व्याण्डेज विधिबाट उनको घर प्रबलीकरण भयो । आफ्नो घरको जगसम्म खनेर, ठाँऊ ठाँऊमा डण्डी र जाली राखी बाँधेर घरलाई एकढिक्का बनाएका देखेपछि उनमा सन्तोष पलायो । अब भुईंचालो आउँंदा घर भत्किदैँन भन्ने कुरामा निश्चिन्त भएका उनी फेरि वडा कार्यालय गए । “आफ्नो घर प्रबलीकरण गरेपछि दोस्रो र तेस्रो किस्ताको लागि निवेदन दिन वडा कार्यालय गएको थिएँ, वडाका इन्जिनियरहरु र वडा अध्यक्ष मुकुन्द गजुरेलले मेरो घर पहिलेको भन्दा निकै नै राम्रो देखिएको र बलियो भएको साथै गाउँमा एउटा नमुनाको रुपमा प्रस्तुत भएको भनी प्रशंसा गर्नुभयो । हर्षले म त गदगद् भएँ,” उनले खुशी साटे । वडामा मात्र नभएर गाऊँघर तिर पनि सबैले उनको प्रशंसा गर्छन् ।
राजकुमारले देखेका छन्, उनकै गाउँमा भूकम्पले चर्काएका घर धेरै छन् । कतिपय घरहरु त टालटुल पारेर राखिएको छ । तर अब उनलाई थाहा भएको छ, चर्काएका घर कुनै बेला भूकम्प आइहाल्यो भने भत्कन सक्छन् र जनधनको क्षति हुन सक्छ । केही टालटुल पारेका घर पनि छन् । उनलाई थाहा छ, टालेको चिज राम्रोसँग बस्दैन, फेरि क्षतिको स्तर पनि त हेर्नुपर्यो । त्यस्तो घरलाई प्रबलीकरण नै गर्नुृपर्छ । उनी अहिले यहि सुझाव दिन्छन् चिनेजानेका मानिसहरुलाई, प्रबलीकरण गरेको आफ्नो घर हेर्न आउने जो कोहीलाई । आफ्नो घर भुकम्प प्रतिरोधी बनाइदिन सहयोग गरिदिएकोमा एनसेट बलियो घर कार्यक्रमप्रति अनुग्रहित छु भन्न चाँहि उनी छुटाउँदैनन् ।
सामाजिक विकास अधिकृत
बलियो घर कार्यक्रम, कागेश्वरी मनहरा
सरकारी प्रयासमा पुनर्निर्माणको कार्य आरम्भ नहुँदै घरको आवश्यकता पुर्ति गर्न थापाले आफ्नै सुरमा घर निर्माण सुरु गरे । घर बनाएको साढे १ वर्ष पछि बल्ल अनुदान सम्झौता भयो । उनको परिवार पुर्ण क्षतिको लाभग्राहीमा परेकै थियो । पहिलो किस्ता त विना कुनै झण्झट पाउने कुरा भइहाल्यो । तर दोस्रो किस्ताको लागि सिफारिस लिन जाँदा आफ्नो घर मापदण्ड अनुसार नरहेको र थप रकम नपाउने भनी नगरपालिकाको इन्जिनियरले सुनाएपछि उनी निरास हुदै घर फर्किए ।
त्यसपछी मुलुकमा स्थानीय तहको चुनाव भयो । स्थानीय सरकार आए लगतै थप किस्ता पाइन्छ कि भन्ने आशमा उनी फेरि दोस्रो किस्ताको लागि निवेदन दिन वडा कार्यलय गए । तर विधि प्रकृया अनुसार पाउने कुरा भनसुन वा अन्य प्रकृयाबाट पाउने गुञ्जायसै थिएन । पुनर्निर्माणका लागि खटिएका इन्जिनियरले पुनः उही कुरा दोहोर्याए, घर मापदण्ड अनुसार बनेकै छैन । हुन पनि हो, कसैको जानकारी विना, इन्जिनियरको परामर्श विना, भूकम्प प्रतिरोधी तत्वहरु नराखिकन, तालिमप्राप्त मिस्त्रीको प्रयोग नगरीकन कसरी बनोस् भूकम्प प्रतिरोधी घर ?
अब सरकारी अनुदान नपाइने नै रहेछ भन्ने निश्कर्षमा पुगेका थापा निरुत्साहित हुँदै घर नै भत्काउने सोँचमा पुगेका थिए । तर आफ्नो आर्थिक स्थिति राम्रो नभएकोले घर भत्काएर कहाँ बस्ने भन्ने पिरलो त छँदै थियो । घर भत्काउनु भन्दा केही विकल्प पो छन् कि ? एक चोटी वडामा गएर बुझ्ने चेष्टा गरे उनले । त्यहाँका इन्जिनियरहरुले प्रबलीकरणको बारेमा केही जानकारी दिए । त्यस्तो घर रेट्रोफिट अर्थात प्रबलीकरण गरेर बलियो बनाउन सकिन्छ र नपाइएको अनुदान पनि पाइन सक्छ भन्ने जानकारी मात्र होइन, यस सम्बन्धमा थप बुझ्न र सहयोग माग्नका लागि एनसेट–बलियो घर कार्यक्रमसँग सम्पर्क गर्न इन्जिनियरले सुझाए । राजकुमार भन्छन् “प्रबलीकरण शब्द सुनेको र गरेको पनि देखेको थिए, तर प्रबलीकरण गर्न धेरै पैसा लाग्छ र आर्थिक स्थितिले भ्याउदैन भन्ने बुझाइ थियो मेरो, तर एनसेट–बलियो घर कार्यक्रमका सर म्याडमहरुले कम खर्चमा प्रबलीकरण गर्न सक्ने बताउनुभयो । यति मात्र होइन, उहाँहरुको २५ दिने तालिमको रुपमा मेरो घर प्रबलीकरण गर्न सकिने कुरा थाहा पाएपछि खुसीको सीमा नै रहेन ।”
विभिन्न चरणमा छलफल गरेपछि राजकुमारको घरमा एनसेट - बलियो घर कार्यक्रम अन्तर्गत २५ दिने प्रबलीकरणको तालिम सुरु भयो । स्प्लिन्ट एण्ड व्याण्डेज विधिबाट उनको घर प्रबलीकरण भयो । आफ्नो घरको जगसम्म खनेर, ठाँऊ ठाँऊमा डण्डी र जाली राखी बाँधेर घरलाई एकढिक्का बनाएका देखेपछि उनमा सन्तोष पलायो । अब भुईंचालो आउँंदा घर भत्किदैँन भन्ने कुरामा निश्चिन्त भएका उनी फेरि वडा कार्यालय गए । “आफ्नो घर प्रबलीकरण गरेपछि दोस्रो र तेस्रो किस्ताको लागि निवेदन दिन वडा कार्यालय गएको थिएँ, वडाका इन्जिनियरहरु र वडा अध्यक्ष मुकुन्द गजुरेलले मेरो घर पहिलेको भन्दा निकै नै राम्रो देखिएको र बलियो भएको साथै गाउँमा एउटा नमुनाको रुपमा प्रस्तुत भएको भनी प्रशंसा गर्नुभयो । हर्षले म त गदगद् भएँ,” उनले खुशी साटे । वडामा मात्र नभएर गाऊँघर तिर पनि सबैले उनको प्रशंसा गर्छन् ।
राजकुमारले देखेका छन्, उनकै गाउँमा भूकम्पले चर्काएका घर धेरै छन् । कतिपय घरहरु त टालटुल पारेर राखिएको छ । तर अब उनलाई थाहा भएको छ, चर्काएका घर कुनै बेला भूकम्प आइहाल्यो भने भत्कन सक्छन् र जनधनको क्षति हुन सक्छ । केही टालटुल पारेका घर पनि छन् । उनलाई थाहा छ, टालेको चिज राम्रोसँग बस्दैन, फेरि क्षतिको स्तर पनि त हेर्नुपर्यो । त्यस्तो घरलाई प्रबलीकरण नै गर्नुृपर्छ । उनी अहिले यहि सुझाव दिन्छन् चिनेजानेका मानिसहरुलाई, प्रबलीकरण गरेको आफ्नो घर हेर्न आउने जो कोहीलाई । आफ्नो घर भुकम्प प्रतिरोधी बनाइदिन सहयोग गरिदिएकोमा एनसेट बलियो घर कार्यक्रमप्रति अनुग्रहित छु भन्न चाँहि उनी छुटाउँदैनन् ।
 |
| प्रबलीकृत घरमा बलियो घर टिमसँग कुराकानी गर्दै घरधनी राजकुमार थापा |
No comments:
Post a Comment