‘पुनर्निर्माणको पूर्ण लाभग्राहीबाट प्रबलीकरण लाभग्राही बनें, अनि बनाएँ मजबुत र सुरक्षित घर !’

लक्ष्मी बानियाँ
जनसम्पर्क अधिकृत
बलियो घर कार्यक्रम, नुवाकोट 

२०७२ साल बैशाख १२ गते गएको गोरखा भूकम्पले जताततै त्रासदीपुर्ण अवस्था सिर्जना गर्यो । गोरखा भूकम्पले उनी बस्दै आएको ढुंगामाटोको घर हल्लाइदियो र अलिअलि चर्काइदियो । भूकम्पले घर भन्दा बढी उनको मन हल्लाइदियो । छिमेकका घरहरु भत्किए, उनको घर धन्न जोगियो । २०३२ सालमा एउटा घर जोडेका थिए उनले अर्थात नुवाकोट ककनी गाउँपालिका वडा नं ८ थानसिंहका ४८ बर्षीय मणिलाल श्रेष्ठले । मणिलालको मूख्य सम्पत्तिको रुपमा त्यो घर ४ जनाको परिवारको टाउको लुकाउने आश्रयस्थल त थियो नै भारी विसाउने चौतारी पनि थियो ।
घर त्यो हो जहाँ मन बसेको हुन्छ, घर त्यो हो जहाँको इँटाइँटाको माया हुन्छ, काठ काठको माया हुनछ । तर बैशाख १२ को भुईँचालो पछि भने उनी त्यो घरमा बस्न नसकेर घर नजिकै टहरो बनाएर लामो समय बसेका रहेछन् । समय बित्दै गयो । भु्कम्पको त्रासदी विस्तारै विस्तारै विस्मृतिबाट हराउन थाल्यो । जनजीवन उस्तै हुन लाग्यो । मणिलाल त्यही घरमै सपरिवारसहित बस्न थाले ।

प्रबलीकरण नहुँदै मणिलालको घर

गोरखा भूकम्पले सामान्य चर्काएका आंशिक क्षति भएका घरहरुलाई प्रबलीकरण गर्नुपर्ने सूचीमा राखियो । धेरै नै चर्केका र प्रबलीकरण गर्न असम्भव हुने घरहरुलाई भत्काएर पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने सूचीमा राखियो । प्रबलीकरण गर्नुपर्ने घरधनीलाई सरकारले १ लाख सहयोग गर्ने र पुनर्निर्माण गर्नेहरुलाई ३ लाख अनुदान दिने प्रावधान त थियो नै । समय वित्दै जाँदा प्रबलीकरणको सूचीमा परेका घरधनीहरुले पुनर्निर्माणमा आफ्नो नाम राखिदिन आग्रह गर्न थाले । केही गाउँपालिका, वडाका प्रतिनिधीहरुले त्यसमा मलजल पनि गरे । र विस्तारै विस्तारै गाउँघरमा प्रबलिकरणका लाभग्राहीहरु मुुचुल्का उठाउँदै आफुुुलाई पुर्ण लाभग्राहीमा परिबर्तन गर्ने एउटा अभियान जस्तै हुन थाल्यो । १ लाख लिएर पुरानो घर जस्ताको तस्तै राख्न सकिने र भूकम्प प्रतिरोधी नै बनाउन सकिने पर्याप्त आधारहरु हुँदाहुँदै नबुझेर हो या अरुको उक्साहटमा लागेर हो या प्रबलीकरण प्रविधिबारे ज्ञान नभएर हो वा अन्य कारणले केही घरधनीहरु ३ लाख पाउने आशामा पूर्ण लाभग्राही बन्न लालायित देखिए । कति घर रेट्रोफिट अर्थात प्रबलीकरण गर्न सकिने थिए तर उनीहरु पूर्ण लाभग्राहीमा सूचीकृत भए, कुनै घर बस्नै योग्य थिएनन् तर उनीहरु आंशिक क्षतिको लाभग्राहीमा दर्ज भए । सर्वेक्षणका दौरान भएका छिटपुट त्रुटीहरु हुन् यी ।

मणिलाल श्रेष्ठ

मणिलालको घर पनि आंशिक क्षति भएको थियो तर उनी पूर्ण लाभग्राही भएका थिए । उनले ३ तला रहेको त्यो घर भत्काएर नयाँ पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने थियो । तर उनका सबै आवश्यकतका पुर्ति गर्ने धेरै बर्षअघि बनाएको घर भत्काउन मन थिएन तर बस्न त डर थियो । जोखिमयुक्त घरमा उनको परिवार बसिरहेको थियो । सोही क्रममा एनसेट बलियो घरका प्राविधिक तथा सामाजिक परिचालकहरुसँग उनको भेट भयो ।  भुकम्पलाई चटक्कै भुलेका मणिलालले जब जोखिमयुक्त संरचनाको विषयमा सुने तब झसङ्ग भए उनको घर कति जोखिमपूर्ण रैछ भनेर । त्यस्तै प्रकृतिको घर आफ्नो पनि रहेको भन्दै तुरुन्तै घर हेर्न भन्दै बलियो घरको टोलीलाई लिएर गए । लागत खर्च कति लाग्ने सबै हिसाबकिताब गरेर देखाइसकेपछि उनले प्रण गरे, म प्रबलीकरण नै गर्छु ।
पूर्ण लाभग्राहीमा सूचीकृत मणिलाल प्रकृया पुरा गर्दै प्रबलीकरणको लाभग्राहीको रुपमा दर्ज भए । त्यसको केहि दिनमै नक्सा तयार भयो । एनसेट बलियो घर कार्यक्रम अन्तर्गत डकर्मीहरुका लागि गारोवाला घरमा प्रबलीकरण सम्बन्धी २५ दिने तालिम कार्यक्रम मार्फत आफ्नो घर प्रबलीकृत भएपछि मणिलाल दंग भएका छन् । घर प्रबलिकरण गर्दै गर्दा उनले सुरुमा गाउँलेहरुको अनेक बाणी नसुुनेका पनि होइनन् । तीन लाखले त नपुग्ने बेलामा एक लाख लगेर के लछार पटार लगाउने होला भनेर सबैले भनिरहँदा मणिलालले कसैको कुरा नसुनेर प्रबलीकरण प्रविधिप्रति आश्वस्त हुँदै घर प्रबलीकरण गरेर भुकम्प प्रतिरोधी बनाउने निधो गरेका थिए । अहिले छिमेकीहरुले आफ्नो घर हेर्दै मणिलालले सहि गरेछ है भन्दा उनी फुरुंग छन् । उनको प्रबलीकृत घर हेर्न मानिसहरुको घुइँचो लाग्छ । ककनी गाउँपालिकाका सबै पदाधिकारी तथा वडा सदस्यहरु उनको घर हेर्न पुगिसकेका छन् ।

मणिलालको घर प्रबलीकरण हुँदै

पहिले उनलाई भुकम्पले अलि अलि चिरा परेको घर यसरी बलियो बनाउन सकिएला भन्ने प्रबिधिबारे जानकारी पनि थिएन । आफु जन्मे हुर्केको, राखनधरण सबै पुग्ने गरी बनाइएको, बाउबाजेको पुख्र्यौली घर उनलाई भत्काउन पटक्कै मन पनि थिएन । यतिका समयसम्म नभत्काएर राखेको र के गर्ने कसो गर्ने भनेर अन्यौलमा भईरहेको बेलामा एनसेट बलियो घरको प्राबिधिक सहयोगले उनको घर प्रबलीकरण हुने भएपछि उनले सुखको सास फेर्न थालेका थिए । आफ्नो पैसा पनि जोगियो, पुख्र्यौली घर पनि जोगियो र आउने सन्ततिले पनि आफ्नो पुख्र्यौली मौलिकता बोकेको घर देख्न पाउने कुरामा अहिले उनी निश्चिन्त छन् ।

खैर, प्रबलीकरण गर्नु बाध्यता होस् या अरु केही तर पूर्णलाभग्राहीबाट प्रबलीकरणको लाभग्राहीमा परिणत गरेर समाजमा एउटा उदाहरणीय काम गरेका छन् उनले । उनको जस्तो जोखिमयुक्त घर जहाँ मानिसहरु बसिरहेका छन्, ती घर अर्को भूकम्प आउँदा गल्र्यामगुर्लुम ढल्न सक्छन् । उनको समाजमा त्यस्ता घर थुप्रै छन् । अहिले मणिलाल प्रबलीकरणका दूत जस्ता भएका छन् । उनले अरुलाई पनि भन्छन्, “प्रबलीकरणका लाभग्राहीहरुले त ढिला नगरी प्रबलीकरण गरेर पुरानो संरचना जोगाउनुपर्छ, परिवारको रक्षा गर्नुपर्छ । पूर्ण लाभग्राही भएर ३ लाख अनुदान लिएर नयाँ घर बनाएका तर पुरानो घर उस्तै राखेर त्यसमै बसिरहेका भूकम्प पीडितहरुले पनि यथासिघ्र प्रबलीकरण गर्नुपर्छ । यसले अर्को भूकम्प आउँदा स्वयं र परिवारको रक्षा त गर्छ नै, साथै छिमेकका अरु मानिस र सम्पत्तिमा हुने क्षति पनि रोकिन्छ । ढुंगा माटोको घरमा सजिलै प्रबलीकरण गर्न सकिने रैछ, किन ढिला गर्ने ?”

प्रबलीकृत घरको अगाडी मणिलाल